100 jaar Psychoanalyse in Nederland

Op het tweedaagse Freudfestival gaan, naar aanleiding van 100 jaar psychoanalyse in Nederland, gerenommeerde wetenschappers, schrijvers, dichters en andere kunstenaars met elkaar in gesprek. Het Freudfestival wil een dialoog op gang brengen tussen psychoanalyse, politieke wetenschappen en cultuur(wetenschappen).

Taal speelt een verbindende rol tussen psychoanalyse, politieke wetenschappen en cultuurwetenschappen. De taal van de kunst aan de ene kant: als expressie van de esthetische ervaring, van beelden en betekenissen. Aan de andere kant de taal van de betekenaren, van representatie, de symbolische ordening van de werkelijkheid. De spanning tussen die twee talen komt tijdens dit Freudfestival uitgebreid aan de orde.

Op het programma staan Antoine Mooij, Paul Verhaeghe, Christine Brinkgreve, René Foqué, René Boomkens, Marc De Kesel, Lieven De Cauter, Arnon Grunberg, Maatschappij Discordia, Anne Vegter en K. Michel.

Download of bekijk hier de flyer

Datum: 22 september 2017 – 23 september 2017
Locatie: Openbare Bibliotheek van Amsterdam, Theaterzaal OBA, zevende etage, Oosterdokskade 143, 1011 DL Amsterdam

Organisatie: Het Freudfestival is een samenwerking tussen Stichting Breukvlakken, de Stichting Psychoanalytische Fondsen en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).

De hoofdlijn van het festival scheurende democratie

Dit festival wil een dialoog  faciliteren tussen de psychoanalyse, de politieke- en de cultuurwetenschappen. De taal is hier het verbindend principe, de taal van de kunst als expressie van de esthetische ervaring, van beelden en betekenissen. Versus de taal van betekenaren, van representatie, de symbolische ordening van de werkelijkheid. De spanning tussen die twee talen komt aan de orde in de confrontatie van wetenschappers en kunstenaars. Vanuit de taal gezien hebben we daarbij gekozen voor het engagement van de dichters K. Michel en Anne Vegter en wat het theatrale woord betreft de acteurs van toneelgroep Discordia.

Vrijdag 22 september – De symbolische orde van de taal en de lege plek van de macht

In het kort de rode draad in het programma.

Freuds verhandeling over “Het onbehagen in de cultuur” was ons vertrekpunt, maar we zijn verder gegaan in zijn cultuurkritiek door ons te oriënteren op het werk van de franse psychoanalyticus Jaques Lacan. Dat werk wordt in Nederland slechts in kleine kring gelezen, in België en Frankrijk is de belangstelling vele malen groter en niet alleen in het academisch milieu, maar ook daar buiten in de wereld van de literatuur en de cultuurkritiek. De laatste jaren begint ook in Nederland de waardering voor Lacan toe te nemen waarbij de overdracht van  denken door een populaire symposiumspreker als Slavo Zizek bij een jongere generatie belangrijke rol speelt.

Er zijn twee sporen die we volgen: het schetsen van het huidige onbehagen in de cultuur en het tweede spoor is om  te laten zien hoe de psychoanalytische wetenschap kan bijdragen aan de analyse van dit beeld. Freud, als cultuurcriticus,  heeft zich daarmee  bezig gehouden.

De psychoanalyse zoals die zich ontwikkeld heeft ons een aantal stappen verder gebracht  en vooral het licht laten schijnen op de tegenstrijdigheden en paradoxen in de cultuur nu.

De psychoanalyticus Antoine Mooij, auteur van “in de greep van de taal” (dit boek heeft een prijs gekregen van Stichting  Filosofie en Psychiatrie 2017) spreekt hier van imaginaire beelden en in een wat ruimere zin van een  beeldcultuur. Die beeldcultuur roept de suggestie op van veiligheid en ontkent de druk die er voortdurend ontstaan door de confrontatie met het andere. Die breuk veroorzaakt een leegte die ook in alle inleidingen over de politiek besproken zal worden omdat zij bepalend is voor een politiek die de macht relativeert en draaglijk maakt in een democratisch bestel. Arnon Grunbergen Marc de Kesel interviewen hem over zijn gedachtegoed en wat het betekent voor ons huidige cultuur.

René Foqué trekt de analyse van Mooij door in een beschouwing over de tekorten in de huidige democratie. Hij zoekt de oorzaken daarvan niet problemen van bestuurlijke of organisatorische aard, zoals gebruikelijk in de wetenschappelijk  praktijk, maar in dieperliggende mechanismen. Heikelien Verrein Stuart leidt de discussie.

René Boomkens en Lieven de Cauter gaan veel verder in hun analyses van de breuken in de cultuur dan Freud.

René Boomkens schetst een portret van het neoliberale individu als flexibel kapitaal op basis van “ “smile and die”. Hij betoogt dat wij het kapitaal verinnerlijkt hebben en zo zelf het kapitaal geworden zijn.

Lieven de Cauter maakt een röntgenfoto van de psycho-politiek van de huidige tijd op basis van het lexicon van managementspeak van een kleine cartografie van het nieuwe onbehagen, ze voeren een  gesprek over de homo -economicus en de politieke melancholie.

Ze zullen het gesprek voeren met Natasja van den Berg

Zaterdag 23 september – De breuk in de cultuur en de paradox van het democratisch tekort

Paul Verhaeghe pakt het thema van het teloorgegaan gezag. Voor de klassieke freudiaanse analyse en voor Lacan tot in zijn late oevre, is autoriteit patriarchaal en topdown, waarbij Freud zelf een mythe in het leven roept om daar grond aan te geven (de oervader). Lacan maakt dat een stuk abstracter( “de naam van de vader”, de symbolische orde), maar struikelt over de zelfde steen. Het geloof in de autoriteit is weg, omdat het geloof in de bron waarop de autoriteit steunt, weg is, in dit geval patriarchale autoriteit. Verhaeghe betoogt dat een nieuwe autoriteit op grond van een collectief geloof de oplossing is.

Christine Brinkgreve beschrijft een andere laag van het verlangen naar gezag en ook naar gelijkheid ze onderzoekt wat op dit moment verdrongen wordt. Tegelijkertijd merkt ze op hoeveel woede en onmacht bij grote groepen in de samenleving aanwezig is, mensen die zich weggedrukt voelen door de bestaande systemen van de heersende elites.

Marc de Kesel sluit hierop aan. Tussen het politiek systeem en de samenleving bestaat een onoverbrugbare scheiding. Een van de belangrijkste opdrachten van de democratie is het veiligstellen van die scheiding. De Kesel gaat ervan uit dat een democratie alleen kan bestaan als zij erkent dat er een lege plek van de macht is. Beelden en imaginaire voorstellingen bevorderen dat proces van het in elkaar vloeien van het politieke en maatschappelijke systeem.

Terugluisteren

Woorden Breken: het democratisch tekort

Olaf Tempelman, schreef onder de titel Freud helpt: respecteer uw onbehagen een relaas van het tweedaagse evenement. Het is gepubliceerd in Tijdschrift voor Psychoanalyse, 2018, Nummer 2.

Lees het verslag