Bericht van de voorzitter

Jan Swinkels

De stichting Breukvlakken gaat me aan mijn hart omdat de waarde van het psychoanalytische gedachtegoed voor mij nog even belangrijk is als tijdens mijn opleiding bij P.C. Kuiper en F. de Jonghe in de jaren tachtig. Het mag niet verloren gaan. Het heeft voor mij persoonlijk veel betekend, met name door mijn eigen analyse, maar ook in mijn vak van psychoanalytisch psychotherapeut en psychiater. Mijn opleidingssituatie was grotendeels psychoanalytisch gericht. Latere ontwikkelingen, zoals de cognitieve gedragstherapie en de neurobiologie, heb ik nooit strijdig gevonden met dit gedachtegoed. De mens heeft in de loop van de ontwikkeling naast een automatisch bewustzijn (automatisch reageren) een reflectief bewustzijn (reflecteren en leren) ontwikkeld, waardoor ideeën (memen) de mens soms sterker kunnen beïnvloeden dan genen. Er is een niet te lokaliseren psyche ontstaan waardoor de mens zich kan aanpassen terwijl de fundamentele en gewelddadige drang tot overleven (de conatus) niet verdwenen is, maar onder bepaalde omstandigheden de kop kan opsteken.

Het psychoanalytische gedachtegoed heeft voor mij persoonlijk veel betekend, met name door mijn eigen analyse, maar ook in mijn vak van psychoanalytisch psychotherapeut en psychiater.

De psyche is in het brein verzonken, soms verdronken en reciprook complex verbonden met het lichaam. Maar de geest zweeft niet boven de wateren. De psychiater/psychotherapeut moet in zijn werk rekening houden met wat de ander doet, denkt, voelt en wat deze verlangt. We zijn strevende wezens, tot streven veroordeeld, we kunnen niet anders dan streven, en noemen dat ‘onze wil’. Hersenprocessen zijn materiële, fysische processen. Ze worden niet beleefd en verlopen dus niet bewust. Psychische processen daarentegen zijn immateriële processen. Ze worden meer of minder beleefd en verlopen dus meer of minder onbewust of bewust. De hiervoor geschetste opvatting is een eeuwlang van vele kanten bestreden, maar is nu, met dank aan de neurowetenschappers, algemeen aanvaard. Mensen tot hun brein, neuronen of chemische verbindingen herleiden is een vorm van dehumaniserend reductionisme. Breukvlakken verbindt de psychoanalytische kennis zoals gebruikt binnen de spreekkamers met de buitenwereld en vestigt de aandacht op (on)bewuste maatschappelijke processen in wetenschap, kunst en cultuur en politiek.

We gaan weer een spannend jaar tegemoet, de uitreiking van de Freudpenning, de Biografieën-serie in Literair Theater Perdu, het Angstproject onder andere over complot-denken dat ook online te volgen zal zijn, de presentatie van het boek Intieme Oorlog. Er komen thema’s aan de orde als de autoritaire verleiding, de massahysterie, de vreemdeling en de bedreigde democratie.

Dit alles en nog veel meer vindt u op deze website en in de regelmatig verschijnende Breukvlakken Nieuwsbrief.

Amsterdam, februari 2021

Jan Swinkels,
emeritus hoogleraar,
psychiater/psychotherapeut, niet praktiserend.
Voorzitter Stichting Breukvlakken

Foto: Dewang Gupta